Ο όρος ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητας) χρησιμοποιείται για τον ορισμό μιας διαταραχής της συμπεριφοράς οφειλόμενης σε διατάραξη της επεξεργασίας από τον εγκέφαλο. Η διαταραχή αυτή καταγράφεται στο DSM-IVτου 1996 και χαρακτηρίζεται κυρίως από την επίμονη ελλειμματική προσοχή ή την υπερκινητικότητα - παρορμητικότητα, που είναι συχνότερες και σοβαρότερες από τις συνήθως παρατηρούμενες σε άτομα του ίδιου επιπέδου ανάπτυξης. 

Ελλειμματική προσοχή και υπερκινητικότητα δεν σχετίζονται απαραίτητα. Υπάρχουν παιδιά που έχουν μόνο διάσπαση προσοχής χωρίς υπερκινητικότητα. 

 

Σε ποια βάση γίνεται η διάγνωση, πότε και πως καταλαβαίνουμε ότι ένα παιδί είναι υπερκινητικό;

Σε καμία περίπτωση η διάγνωση δε γίνεται με το «μάτι». Η διάγνωση στηρίζεται σε εμπειρικά κριτήρια οριζόμενα στις διεθνώς αναγνωρισμένες ταξινομήσεις (DSM-IV,ICD-10).

Οι διαταραχές αυτές παρατηρούνται καθώς το παιδί μεγαλώνει και περιμένουμε από αυτό κάποιο κανονικό αυτοέλεγχο χωρίς όμως να μπορεί να συμπεριφερθεί με αυτή την «κανονικότητα» ακόμα και όταν μεγαλώνει. Πρακτικά η υπερκινητικότητα αποκαλύπτεται όταν η συμπεριφορά του παιδιού καταστεί κοινωνικά διαταρακτική, συνήθως όταν πάει σχολείο. 

 

Πως διαφοροποιείται το υπερκινητικό παιδί από το «νευρικό» ή ανήσυχο παιδί; 

Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω η διάγνωση θα γίνει σύμφωνα με κριτήρια. Αναφορικά όμως τα «νευρικά» παιδιά δεν είναι πάντα υπερκινητικά. Πρόκειται για πτυχές του χαρακτήρα τους και δεν αποδεικνύονται επιβλαβείς. Αρκετά από αυτά τα παιδιά αδυνατούν να διατηρήσουν την προσοχή τους περισσότερο από μερικά λεπτά στην τάξη, με αποτέλεσμα να μένουν πίσω σε σχέση με τους συμμαθητές τους. 

Το ανήσυχο παιδί δεν είναι κατ ΄ ανάγκην υπερκινητικό. Είναι παρορμητικό, τελικά όμως ηρεμεί και δεν έχει διάρκεια η ανησυχία του. Το ανήσυχο παιδί έχει περιόδους ηρεμίας και περιόδους ταραχής. Το υπερκινητικό ΔΕΝ σταματάει ποτέ και επειδή σπανίως τελειώνει ό, τι αρχίζει μοιάζει να κάνει καπρίτσια. Το ανήσυχο παιδί δέχεται καλύτερα την πειθαρχία και τον έλεγχο που προέρχονται από το περιβάλλον. 

Το υπερκινητικό παιδί δεν είναι κακομαθημένο, απλώς δεν μπορεί να ελέγξει την αποδιοργάνωσή του. 

 

Πώς ορίζουμε την προσοχή και τη συγκέντρωση;

Η έννοια της προσοχής δεν οριοθετείται εύκολα. Παρακάτω θα αναφερθούν κάποιοι ορισμοί που αφορούν το πεδίο της ΔΕΠΥ.

α) Η επιλεκτική ή εστιασμένη προσοχή 

Είναι η ικανότητα ενός ατόμου να επιλέξει στο περιβάλλον μια πηγή ερεθισμάτων που συνειδητά ή μη θεωρεί πιο άξια ενδιαφέροντος. Παράδειγμα όταν διαβάζετε την εφημερίδα σας με ανοιχτή τηλεόραση ή λύνετε ένα σταυρόλεξο ακούγοντας μουσική, η προσοχή σας είναι εστιασμένη σε αυτό που κάνετε χωρίς να επηρεάζεται από τα άλλα ερεθίσματα. Οι δευτερεύουσες πηγές όπως της τηλεόρασης ή της μουσικής αποκλείονται αισθητηριακά και δεν σας επηρεάζουν σε αυτό που κάνετε. 

β) Η διατηρούμενη προσοχή 

Είναι η συνέχεια της επιλεκτικής προσοχής. Μόλις ξεκινήσετε την ανάγνωση ενός ενδιαφέροντος άρθρου της εφημερίδας σας, θα το διαβάσετε μέχρι τέλους. Διασφαλίζεται έτσι μια χρονική συνέχεια της εμπρόθετης δραστηριότητας και αποφεύγονται κατά το δυνατόν οι περισπασμοί. Είναι το είδος της προσοχής που διατηρεί ένας μαθητής στην τάξη για να μάθει, εκτός και αν αποσπαστεί από κάτι ιδιαίτερο. 

γ) Η συγκέντρωση

Είναι η ικανότητα να χρησιμοποιεί κανείς ταυτόχρονα την επιλεκτική και τη διατηρούμενη προσοχή, καθώς και να αντιστέκεται ικανοποιητικά στους εξωτερικούς και τους εσωτερικούς περισπασμούς. 

δ) Η διαμοιρασμένη προσοχή 

Είναι η ικανότητα που παρουσιάζει ένα άτομο για να επεξεργάζεται συγχρόνως πολλές πηγές ερεθισμάτων. Παράδειγμα σ΄ ένα τηλεοπτικό παιχνίδι πρέπει κάποιος να σκεφτεί την ερώτηση που του έθεσαν, να ψάξει για απάντηση, να περιμένει τη σειρά του και ίσως να ποντάρει σε κάποιο χρηματικό ποσό. Στο σχολείο ο μαθητής μπορεί να κρατάει σημειώσεις και την ίδια στιγμή να ακούει τον καθηγητή, ίσως και να κάνει μια πράξη σε ένα κομπιουτεράκι. 

 

Ποια είναι τα σημεία των διαταραχών της προσοχής και των προβλημάτων συγκέντρωσης;

  • Το παιδί συχνά δεν προσέχει τις λεπτομέρειες και λέει ή κάνει απερισκεψίες. 

  • Αφαιρείται εύκολα, ακόμα και στο παιχνίδι. 

  • Δεν ακούει όταν του μιλάμε ή ακούει μόνο για κάποια δευτερόλεπτα. 

  • Είναι ανυπάκουο στο σχολείο και στο σπίτι. 

  • Δεν τελειώνει τα μαθήματά του ούτε άλλες δραστηριότητες, ακόμη και όταν δηλώνει την καλή του θέληση. 

  • Αποφεύγει οποιαδήποτε δραστηριότητα που χρειάζεται προσοχή. 

  • Χάνει, ξεχνάει, ή χαλάει αντικείμενα καθημερινής ή σχολικής χρήσης. 

 

Ποια είναι τα σημεία της υπερκινητικότητας;

  • Το παιδί κουνάει συνεχώς τα χέρια και τα πόδια του. 

  • Συστρέφεται στην καρέκλα του και του είναι αδύνατο να μείνει καθιστό στην τάξη ή αλλού. 

  • Τρέχει και σκαρφαλώνει παντού χωρίς καμία αναστολή. 

  • Δυσκολεύεται να κάτσει ήσυχο ακόμη και όταν το απαιτούν οι περιστάσεις. 

  • Φλυαρεί συνεχώς. 

 

Ποια είναι τα σημεία της παρορμητικότητας;

  • Απαντά στις ερωτήσεις πριν να ολοκληρωθούν. 

  • Δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του. διακόπτει συχνά τους άλλους ή επιβάλλει την παρουσία του. 

 

Ποια είναι τα στοιχεία της υπερκινητικότητας-παρορμητικότητας;

  • Κουνάει συνεχώς τα χέρια και τα πόδια ή/και συστρέφεται στην καρέκλα του. σηκώνεται συνεχώς στην τάξη ή σε άλλες περιστάσεις όπου θα έπρεπε να κάθεται. 

  • Τρέχει και σκαρφαλώνει παντού σε ακατάλληλες περιστάσεις. Δυσκολεύεται να κάτσει ήσυχο στο παιχνίδι ή σε άλλες δραστηριότητες. 

  • Απαντάει συχνά πριν την ολοκλήρωση της ερώτησης, δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του, διακόπτει συχνά τους άλλους ή επιβάλλει την παρουσία του. 

 

Προσοχή!

Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί με τα συμπεράσματαστα οποία μπορούν να μας οδηγήσουν οι παρατηρήσεις μας. Θα πρέπει να ανησυχήσουμε μόνο εάν τα σημεία είναι σταθερά και αδιαλείπτως παρόντα επί μακρόν και δεν σχετίζονται με τη φυσιολογική ωρίμανση. Επίσης πρέπει να θυμόμαστε ότι στον βαθμό που κάθε παιδί είναι διαφορετικό, τα συμπτώματα αυτά δεν είναι όλα παρόντα ή είναι παρόντα σε διαφορετικούς βαθμούς. Για αυτό υπάρχουν βαθμοί υπερκινητικότητας (ελαφριά, μέση, βαριά). Επίσης υπάρχουν παιδιά με ελλειμματική προσοχή που έχουν μικρή ή καθόλου υπερκινητικότητα.

 

Οι ενήλικοι είναι δυνατόν να παρουσιάσουν ΔΕΠΥ;

Ναι. Η διαταραχή αυτή μπορεί να παραμείνει στον ενήλικα. Περισσότερο από το 50% των ενηλίκων που παρουσιάζουν ΔΕΠΥ είχαν εκδηλώσει αυτές τις διαταραχές και στην παιδική ηλικία. Δεδομένης της σπουδαιότητας των κληρονομικών παραγόντων, η διάγνωση ενός παιδιού μπορεί να οδηγήσει και στη διερεύνηση των γονέων του. μία στις δύο φορές διαπιστώνεται ύπαρξη ΔΕΠΥ σε έναν ενήλικο που επισκέπτεται τον γιατρό για αγχώδεις ή καταθλιπτικές διαταραχές (ΒiedermanJ.κ.α., 1998). 

 

Τα σχολικά προβλήματα συνδέονται μόνο με την συμπεριφορά του παιδιού στην τάξη; Πώς αξιολογούνται οι διαταραχές συμπεριφοράς στο σχολείο; 

Σπανίως η υπερκινητικότητα εκδηλώνεται μόνη της. Τα σχολικά προβλήματα προκύπτουν συνήθως από μια σύστοιχη της υπερκινητικότητας διαταραχή, όπως η ελλειμματική προσοχή, η δυσλεξία, η δυσπραξία (διαταραχές που αφορούν τις χειρονομίες ως προς τον άξονα του σώματος), η δυσορθογραφία (διαταραχές μάθησης της ορθογραφίας), η δυσαριθμησία (διαταραχές μάθησης της αρίθμησης) και η δυσορθογραφία (διαταραχές της γραφής και της ζωγραφικής).

 

Πώς να βοηθήσω το υπερκινητικό και δυσλεκτικό παιδί μου; 

Είναι κάτι του οποίου πρέπει καλύτερα να επιληφθεί ο επαγγελματίας. Αυτός θα πραγματοποιήσει τη λογοθεραπευτική αξιολόγηση , θα προσδιορίσει τις ανάγκες του παιδιού, θα εκτιμήσει εάν χρειάζεται αξιολόγηση και από άλλους επαγγελματίες και θα ορίσει μία παρέμβαση της οποίας οι πολλές και ποικίλες μέθοδοι θα εκλεπτυνθούν με τη σύμπραξη των γονέων.

 

Πως μπορώ να βοηθήσω το παιδί να κάνει τα μαθήματά του στο σπίτι; 

Α) οργανώστε τη δουλειά

Οργανώστε μαζί με το παιδί ένα πρόγραμμα των σχολικών του εργασιών το οποίο θα έχει μια ημερήσια κανονικότητα. Σε πολλά παιδιά βοηθάει το πρόγραμμα αυτό να είναι σε εικόνες. Κάντε ένα πρόγραμμα και μάθετέ του να το τηρεί ενώ ταυτόχρονα υποδείξτε του πώς να το κάνει μόνο του. Για την καλύτερη οργάνωση του διαβάσματος και της προετοιμασίας των διαγωνισμάτων, χρησιμοποιείστε έναν ημεροδείκτη τον οποίο μπορεί να χρησιμοποιήσει και το ίδιο το παιδί. 

Για να ανταποκρίνονται στα μαθήματά τους θα πρέπει να ζητάμε από τα παιδιά πολύ συγκεκριμένα πράγματα. Δεν πρέπει να παραμελούμε τα γράμματα να είναι ευανάγνωστα, οι ασκήσεις διορθωμένες και τα καθήκοντα χωρισμένα σε επιμέρους τμήματα. 

Όταν δείτε ότι το παιδί αρχίσει να δουλεύει τις ίδιες ώρες περίπου της ημέρας, σύμφωνα με το πρόγραμμα, μπορείτε τότε να μειώσετε την επίβλεψή σας εμμένοντας στην τήρηση αυτής της ρυθμικότητας.

Β) προετοιμαστείτε για τα διαγωνίσματα

Μάθετε να προετοιμάζεστε ακόμη και λίγες μέρες νωρίτερα. Δεν πρέπει να περιμένει την τελευταία στιγμή για να θυμηθεί ότι έχει διαγώνισμα. 

Γ) υποστηρίξτε το στο να έχει επιμονή 

Το ζήτημα της επιμονής τίθεται όταν το παιδί εγκαταλείπει μια δουλειά και λέει: «Δεν θα τα καταφέρω ποτέ». Συχνά το παιδί με διαταραχές προσοχής εκτιμά τις εργασίες του ως υπερβολικά πολύπλοκες. Για να το βοηθήσουμε θα πρέπει να επαναλαμβάνουμε την εκφώνηση και τις οδηγίες μέχρι να τις καταλάβει και μετά να χωρίσουμε τη δουλειά σε μικρότερες εργασίες. Αυτή η διαίρεση σε μικρότερες εργασίες όχι μόνο εμπλέκει το χρόνο αλλά παρεμβαίνει και στη διαχείριση της κούρασης του παιδιού. Χωρίστε τη δουλειά σε ημίωρα ή σε τέταρτα της ώρας, μέχρι να βρείτε μαζί τον ρυθμό που το βολεύει. Το παιδί ξέρει ποιος είναι ο ρυθμός που το βολεύει και η ενεργή συμμετοχή του σε αυτή την αναζήτηση μπορεί να το κινητοποιήσει.

Μη ξεχνάτε να επιβραβεύετε πάντοτε το παιδί για την προσπάθειά του. Να το συγχαίρετε περισσότερο για την προσπάθεια που έχει καταβάλλει παρά για τους βαθμούς που έχει φέρει. Το παιδί χρειάζεται να δει το θετικό σημείο αναγνώρισης από μέρους σας. Αυτό παίζει καθοριστικό ρόλο στη συναισθηματική του ανάπτυξη. Μπορούμε επίσης να το ανταμείψουμε χρησιμοποιώντας μικρά αντικείμενα όπως καραμέλες, παιχνίδια και άλλα γιατί έτσι βρίσκει μια καλή αφορμή να αντιπαλέψει την παρορμητικότητά του. 

 

Πώς να αντιδράσουμε αν αντιληφθούμε ότι έκανε τα μαθήματά του πολύ πρόχειρα και βιαστικά; 

Δεν πρόκειται εδώ για λάθος που θα μπορούσατε να παραλείψετε αλλά για έλλειψη πειθαρχίας η οποία εύκολα θα επαναληφθεί αν δεν πάρετε τα μέτρα σας. Μη διστάσετε να το βάλετε να ξανακάνει τη δουλειά που έκανε πλημμελώς ή να ξαναδιαβάσει το μάθημα που δεν διάβασε καλά. Το πιθανότερο είναι ότι θα έχετε μια κρίση να αντιμετωπίσετε αλλά θα καταλάβει ότι δεν μπορεί να ξεγελάσει την επίβλεψή σας. 

Οι παραπάνω πληροφορίες είναι βοηθητικές προς τους γονείς και σε καμία περίπτωση δεν αποκαθιστούν το θεραπευτικό πρόγραμμά ή μέρος αυτού.